Emi & Koninos: Ελληνικές Παροιμίες #3

Εποχές

Ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη.
Αϊ-Δημητράκη μου, μικρό καλοκαιράκι μου.
Αν δεν λαλήσει ο τζίτζικας, δεν είναι καλοκαίρι.
Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα.
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει.
Γύρω- τριγύρω του Χριστού, είν’ η καρδιά του χειμωνιού.
Τ’ Αγι’ Αντωνιού, τ’ Αϊ-Θανασιού, του βλάχαρου ο χειμώνας.

Καιρός

Άσπρος ήλιος, μαύρη ημέρα.
Καιρός πανιά, καιρός κουπιά.
Μάης άβροχος, μούστος άμετρος.
Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται.
Μάης βρεμένος, μούστος μετρημένος.
Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος.
Χιόνια που δε λιώνουν κι άλλα περιμένουν.
Αϊ-Δημητράκη μου, μικρό καλοκαιράκι μου.
'Ορθιο το φεγγαράκι ξαπλωτός ο βαρκάρης.
Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης.
Αν δεν βραχεί καλά η γη, κρύο μην περιμένεις.
Όπου βροντές και αστραπές, περίμενε βροχές.
Ή θα βρέξει ή θα χιονίσει ή καλό καιρό θα κάνει.
Χιόνι ρίχνει το Φλεβάρη, βάνεις στάρι στο κελάρι.
Ας είν’ η Δύση καθαρή κι η Ανατολή ας αστράφτει.
Του ήλιου κύκλος άνεμος, του φεγγαριού χειμώνας.
Υπαπαντούλα χιονισμένη, η κοφινούλα γιομισμένη.
Από Μαρτιού πουκάμισο κι απ’ Αύγουστο σεγκούνι.
Το κρύο με το σακί μπαίνει και με το βελόνι βγαίνει.
Χιόνισε μέσα στο Γενάρη, να οι χαρές του Αλωνάρη.
Αν δε βαφτίσουν τα νερά, ο καιρός δεν καλοσυνεύει.
Πάν’ τα σύννεφα στην Πάτρα, πάν’ τα ρέματα γιομάτα.
Σα τσακουματίζουν τ' άστρα, δέσε πιο καλά τη βάρκα.
Του κακού καιρού τα γνέφια, άλλα πάνω κι άλλα κάτω.
Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωί και χάσεις την ημέρα.
Η Βαρβάρα βαρβαρώνει, Αϊ-Σάββας σαβανώνει κι ο Αϊ- Νικόλας παραχώνει.
Βρήκες καιρό, αρμένιζε, καιρό μην περιμένεις γιατί ο καιρός τα πράγματα δεν ξέρεις πώς τα φέρνει.
Τη Γέννηση την άβρεχη, τα Φώτα χιονισμένα και τη Λαμπρή βρεχούμενη , τα πάντα ‘φτυχισμένα.

Άνεμος

Αγέρας και γυναίκα δεν κλειδώνονται.
Έχει κάθε λαγκαδάκι το δικό του αεράκι.
Γέρο βοριά αρμένιζε και νότο παλληκάρι.
Όποιος αέρας κι αν φυσά, ο μύλος πάντα αλέθει.
Η θάλασσα είναι γαλανή μα ο αγέρας τη μαυρίζει.
Άνεμος που δεν μποδίζει, άφησέ τον κι ας βουίζει.
Τι σε νοιάζει για αέρα που δεν μπαίνει στα πανιά σου;
Τα μαύρα νέφη του βοριά, τα κόκκινα του νότου, κι εκείνα τα κατάμαυρα του σκύλου του σορόκου.

Φως

Ποιος στραβός δε θέλει το φως του;

Ήλιος

Άσπρος ήλιος, μαύρη ημέρα.
Ήλιος του ηλιού καθάρια τραμουντάνα.
Ο ύπνος θρέφει τα μωρά κι ο ήλιος τα μοσχάρια.
Σπίτι που δεν το βλέπει ο ήλιος, το βλέπει ο γιατρός.
Του Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε μήνες δεν ξεβάφει.
Τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε; Με ήλιο τα μπάζουμε, με ήλιο τα βγάζουμε.
Ήλιος και βροχή παντρεύονται φτωχοί, ήλιος και χιόνι παντρεύονται αρχόντοι.
Ήλιος και βροχή παντρεύονται οι φτωχοί, ήλιος και φεγγάρι παντρεύονται οι γαϊδάροι.

Βροχή

Βαθειά βροντή, κοντά βροχή.
Αν δε βρέξει, πώς θα ξαστερώσει;
Βρέχει ο Θεός και φταίν’ οι μήνες.
Όλα τα σύννεφα δε φέρνουνε βροχή.
Ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται.
Όσα βρέχει ο Θεός, τόσα καταπίνει η γη.
Αν δεν μαλώσουν δυο καιροί, δεν βρέχει.
Στο κακορίζικο χωριό τον Αλωνάρη βρέχει.
Του Απρίλη η βροχή κάθε στάλα και φλουρί.
Ο γεωργός θέλει βροχή κι ο κεραμάς την ξέρα.
Αν φοβόταν ο λύκος τη βροχή, θα φόραγε καπότα.
Οι όψιμες θέλουν βροχές κι οι πρώιμες δροσούλες.
Χιόνισ’ έβρεξ’ ο Γενάρης, όλ’ οι μύλοι μας θ’ αλέθουν.
Η βροχή τ’ Απριλομάρτη μόνο τους ψαράδες βλάπτει.
Αν δεν αστράψει, δεν βροντά, κι αν δε βροντά δε βρέχει.
Τι θα γίνουμε αν δε βρέξει, και αν θα βρέξει πού θα πάμε;
Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται.
Ήλιος και βροχή παντρεύονται φτωχοί, ήλιος και χιόνι παντρεύονται αρχόντοι.
Ήλιος και βροχή παντρεύονται οι φτωχοί, ήλιος και φεγγάρι παντρεύονται οι γαϊδάροι.
Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα.

Νερό

Όπου πλάτανος, εκεί και νερό.
Η φωτιά και το νερό δεν έχουν μαλλιά.
Μήνας που δεν έχει ρο, ρίξε στο κρασί νερό.
Διψάει η αυλή του για νερό κι αυτός αλλού ποτίζει.
Ο Γενάρης δεν γεννά μήτε αυγά μήτε πουλιά, μόνο χιόνια και νερά.

Θάλασσα

'Ορθιο το φεγγαράκι ξαπλωτός ο βαρκάρης.
Θάλασσα, πικροθάλασσα και πικροκυματούσα.
Η θάλασσα είναι γαλανή μα ο αγέρας τη μαυρίζει.
Όποιος κατουράει στη θάλασσα, το βρίσκει στο αλάτι.

Νύχτα

Η νύχτα έχει αυτιά και η ημέρα μάτια.
Μήτε νύχτα δίχως μέρα, μήτε νιος δίχως αγάπη.
Η νύχτα βγάνει επίσκοπο, η αυγή μητροπολίτη.
Όποιος νύχτα περπατεί, λάσπες και σκατά πατεί.
Της νύχτας τη δουλειά τη βλέπει η μέρα και γελά.
Αμαρτίες πο ‘χεις άντρα και ξυπνάς τη νύχτα πάντα.
Η νυκτερίδα κι ο λαγός και δαίμων και αγάπη
τα τέσσερα δαιμόνια την νύκτα ου κοιμούνται.

Φωτιά

Μην παίζεις με τη φωτιά.
Το στραβό το ξύλο η φωτιά το σιάζει.
Η φωτιά και το νερό δεν έχουν μαλλιά.
Άλλος ανάφτει τη φωτιά, κι άλλος την ανεμίζει.
Είπαν του τρελού ν’ ανάψει φωτιά κι έκαψε τα ρούχα του.

Ζώα

Διώξαμε την αλεπού και μπήκε το λιοντάρι.
Κάλλιο ένα χρόνο κόκορας παρά σαράντα κότα.
Το παπί και το χηνάρι, του διαβόλου το ζευγάρι.
Να ‘μουν το Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλους τους μήνες κόκορας και γάτος το Γενάρη.

Φυτά

Έτσι το ‘χει το λινάρι, να ανθεί τον Αλωνάρη.
Χωρίς χώμα και νερό, πώς ευρέθη αγγούρι εδώ.
Όποιο χορτάρι γελάς, στην πόρτα σου φυτρώνει.
Ο Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει.
Όσο πιο αραιά φυτεύεις τα σκόρδα, τόσο πιο πολύ χοντραίνουν.

Λουλούδια

Ο Μάης έχει τ’ όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια.
Ο Απρίλης με τα λούλουδα και ο Μάης με τα ρόδα.
Από αγκάθι βγαίνει ρόδο κι από ρόδο βγαίνει αγκάθι.
Στη γειτονιά τριαντάφυλλο και μες στο σπίτι αγκάθι.

Δέντρα

Όπου πλάτανος, εκεί και νερό.
Κάθε δεντράκι με τον ίσκιο του.
Το δένδρο από τον καρπό γνωρίζεται.
Η ελιά έχει και σοδιά, έχει κι αναποδιά.
Το δάσος από τα ίδια του τα ξύλα καίγεται.
Ο πλάτανος θέλει νερό κι η λεύκα θέλει αέρα.
Θέλει ν' ανθίσει το δενδρί μα η πάχνη δεν τ' αφήνει.
Χαίρεται ο πεύκος τις δροσιές κι ο έλατος τα χιόνια.
Αμπέλι του χεριού σου, συκιά του κυρού σου και ελιά του παππού σου.

Σκύλοι

Όλοι οι σκύλοι μια γενιά.
Κακό σκυλί ψόφο δεν έχει.
Δεμένο σκυλί, πρόβατα δε φυλάει.
Σκύλος που γαβγίζει, δεν δαγκώνει.
Δε γνωρίζει το σκυλί τον αφέντη του.
Τρέμει σαν το σκύλο κάτω απ’ το ρέχτι.
Το φτηνό το κρέας το τρώνε τα σκυλιά.
Με το στανιό ο σκύλος μαντρί δε φυλάει.
Και την πίτα σωστή και το σκύλο χορτάτο.
Είναι πολλά μαντρόσκυλα και το κομμάτι ένα.
Όποιος θρέφει ξένο σκύλο, η χαρά μόνο του μένει.
Όποιος ξένο σκύλο τρέφει, μόνο το λουρί του μένει.
Του γειτόνου μας ο σκύλος, γείτονας είναι κι εκείνος.
Εγώ το λέω στον σκύλο μου κι ο σκύλος στην ουρά του.
Μητ’ ο σκύλος τρώει τ’ άχυρο μήτε τον γάιδαρο αφήνει.
Η σκύλα από τη βιάση της τα κάνει στραβά τα κουτάβια της.
Αν δεν κουνήσ’ η σκύλα την ουρά της, ο σκύλος δεν πάει κοντά της.

Γάτες

Δεν πίν’ η κατσούλα ξίδι.
Γέρος γάτος, τρυφερά ποντίκια θέλει.
Γάτα πού μουλώνει, ποντικούς μαζώνει.
Όταν λείπει η γάτα, χορεύουν τα ποντίκια.
Πολλά ξέρει ο ποντικός μα πιο πολλά ο γάτος.
Όταν γεράσει ο γάτος, παίζουν μαζί του τα ποντίκια.
Η γάτα πούλησε το σπίτι της για ν’ αγοράσει ψάρια.
Θα κουρέψουμε μια γάτα, για να φτιάσουμε μια κάπα.
Η γάτα όπως κι αν την πετάξεις, με τα τέσσερα θα πέσει.
Για να μη φάγει ο γάτος το ψωμί, τρώει ο ποντικός τα ρούχα.

Λύκοι

Έπεσε ο λύκος στ’ άντερα.
Έρμα μαντριά γιομάτα λύκους.
Ο λύκος από τα μετρημένα τρώει.
Έβαλαν το λύκο να φυλάει τα πρόβατα.
Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται.
Ο λύκος τη φωλιά του δεν τη μαγαρίζει.
Ο λύκος με μηνύματα ποτέ αρνί δεν τρώγει.
Ο λύκος έχει τ’ όνομα κι ο τσάκαλος τη χάρη.
Το πρόβατο το μοναχό, εκείνο τρώει ο λύκος.
Αρνί που βλέπει ο Θεός, ο λύκος δεν το τρώει.
Θρέψε λύκο το χειμώνα, να σε φάει το καλοκαίρι.
Το λύκο τον κουρεύανε, πούθε παν’ τα πρόβατα.
Αν φοβόταν ο λύκος τη βροχή, θα φόραγε καπότα.
Εμείς το λύκο βλέπουμε, πούθε πάν’ τ’ αχνάρια του.
Όταν τα σκυλιά τρώγονται, ο λύκος τρώει τα πρόβατα.
Ο λύκος έχει το σβέρκο χοντρό γιατί κάνει μόνος τις δουλειές του.
Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άσπρισε το μαλλί του, ούτε τη γνώμη άλλαξε ούτε την κεφαλή του.

Άλογα

Σαράντα τ’ άλογο κι εξήντα το σαμάρι.
Το καλό το άλογο στ’ αχούρι το πουλάνε.
Αλί απ’ τον Αλή που ‘χασε τ’ άλογο και πιλαλεί.
Πούλα τ’ άλογό σου και κράτα τον γάιδαρό σου.
Όταν σκοντάφτει τ’ άλογο, όλοι του λένε τύφλα.
Οι κάμποι τρέφουν άλογα και τα βουνά λεβέντες.
Απ’ τα γρίβα τ’ άλογα, στα κούντρικα γαϊδούρια!
Κι αν στόλισες το γάιδαρο, γι’ άλογο δεν περνιέται!
Όταν ψοφήσουν τ’ άλογα, τιμή έχουν τα γαϊδούρια!
Όταν σε γκρεμίσει τ’ άλογο, κατέβα τράβα το καπίστρι.
Για το καρφί χάνεται το πέταλο, για το πέταλο τ' άλογο.

Γαϊδούρια

Κατά φωνή και γάιδαρος.
Εγώ μιλάω, γαϊδούρια κλάνουνε.
Τρανή γαϊδούρα, μεγάλη καμπούρα.
Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα.
Σιγά μη στάξει η ουρά του γαϊδάρου.
Γκαστρώνει γαϊδούρα στην ανηφόρα.
Τα γέρικα γαϊδούρια Φλεβάρη ψοφάνε.
Το μισιακό γαϊδούρι το τρώει ο λύκος.
Εγκάριξεν ο γάιδαρος κι είπε «άχερος».
Βαράει το σαμάρι ν’ ακούσει ο γάιδαρος.
Άνθρωπος κοιμώμενος γάιδαρος δεμένος.
Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα.
Φταίει ο γάιδαρος και δέρνουν το σαμάρι.
Δέσε το γάιδαρο κι ας τονε φάει ο λύκος.
Βόσκει ο γάιδαρος εκεί που θα τον δέσουν.
Κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε.
Πας μετά Χριστόν προφήτης γάιδαρος εστί.
Αρχόντου λόγος και πορδές γαϊδάρου, ένα.
Πρώτα πάρε το γαϊδούρι και μετά το σαμάρι.
Καβαλικεύω γάιδαρο ώσπου να βρω ένα άτι.
Απολύθηκε ο γάιδαρος; Αλιά από τα λάχανα.
Άνθρωπος ξετσίπωτος, γάιδαρος αδέσποτος.
Του γαϊδάρου η προκοπή, άχερα μες το παχνί.
Ήταν στραβό το κλήμα, το ‘φαγε κι ο γάιδαρος.
Δεν μπορεί να μοιράσει δυο γαϊδουριών άχυρα.
Ο καλός ο σαμαράς σκέφτεται και το γάιδαρο.
Ο πεινασμένος γάιδαρος, ξυλιές δε λογαριάζει.
Πούλα τ’ άλογό σου και κράτα τον γάιδαρό σου.
Στο γάμο πάει ο γάιδαρος ή για νερό ή για ξύλα.
Ο κουζουλός ο γάιδαρος, πάντα πουλάρι δείχνει.
Είδα γάιδαρο με σέλα και τσομπάνο με ομπρέλα.
Γέρος γάιδαρος καινούρια περπατησιά δε βγάζει.
Το γαϊδούρι το δεμένο τρώει χορτάρι διαλεγμένο.
Απ’ τα γρίβα τ’ άλογα, στα κούντρικα γαϊδούρια!
Αντί να βογκάει ο γάιδαρος βογκάει ο καβαλάρης.
Βαγενάδες και γαϊδάροι, ένα μήνα έχουν τη χάρη.
Και στο δήμαρχο να πας, γαϊδουρινή θα τηνε φας!
Είπαν τα γαϊδουρόπουλα τη μάνα τους γαϊδούρα.
Κάλιο κουτσό γαϊδούρι, παρά τσινιάρικο μουλάρι.
Να πουλήσουμε το γάιδαρο, να φτιάξουμε σαμάρι.
Πάνω που έμαθε ο γάιδαρος να μην τρώει, ψόφησε.
Κι αν στόλισες το γάιδαρο, γι’ άλογο δεν περνιέται!
Τον γάιδαρο δεν τον ρωτούν όταν τον σαμαρώνουν.
Δεν γνωρίζουν οι γαϊδάροι πώς το τρώνε το χαβιάρι.
Όταν ψοφήσουν τ’ άλογα, τιμή έχουν τα γαϊδούρια!
Μην κουνάς τα πόδια σου πριν ανεβείς στο γάιδαρο.
Μαντζουράνα στο κατώφλι, γάιδαρος στα κεραμίδια.
Όποιος κεντάει το γάιδαρο, μυρίζεται τις πορδές του.
Μητ’ ο σκύλος τρώει τ’ άχυρο μήτε τον γάιδαρο αφήνει.
Όλοι με χρυσά βελούδα, ποιος τα βόσκει τα γαϊδούρια;
Κι αν έχει ο γάιδαρος φωνή, για ψάλτη δεν τον κράζουν.
Κάνε αστείο σε γαϊδούρι και θα φας κλοτσιά στη μούρη.
Όσο και να δουλέψει ο γάιδαρος, αγκάθια τον ταγίζουν.
Γάιδαρος που δεν ‘μποδίζει, άφησέ τον κι ας γκαρίζει.
Τον αγά και γάιδαρο να τον ιδείς, να μην τον καβαλήσεις.
Όταν σου χαρίζουν ένα γάιδαρο, μην τον κοιτάς στα δόντια.
Ν’ άκουγε ο Θεός τον κόρακα, όλοι οι γάιδαροι θα ψοφούσαν.
Όσο καλός κι αν είναι ο γάιδαρος, πάλε γάιδαρο τον κράζουν.
Η γαϊδούρα σαράντα πουλάρια έκανε και το σαμάρι δεν της έλειψε.
Κάθε πουλί με τη λαλησιά του και κάθε γάιδαρος με την γκαρισιά του.
Αν χωρατέψεις με το γάιδαρο, θα σε χτυπήσει στο πρόσωπο με την ουρά.
Ο καλός ο πεθερός, γάιδαρος καμαρωτός και η κακιά η πεθερά, κολοβή οχιά.
Ήλιος και βροχή παντρεύονται οι φτωχοί, ήλιος και φεγγάρι παντρεύονται οι γαϊδάροι.
Όσο λείπει ο αφέντης κανένα δεν νοιάζει, μα όσο λείπει ο γάιδαρος, ούλοι βαρυγκωμάνε.
Γάιδαρος είναι γάιδαρος, ας εφορεί και σέλλα και η γριά κι αν ομορφίζεται δεν γίνεται κοπέλα.
Ψάρι μπαρμπούνι διάλεγε και γάιδαρο καμπούρη, γυναίκα ψηλοκάβαλη και χοίρο μακρυμούρη.
Έκαμα το γάιδαρο κι ετσούλωσε τ’ αυτιά του και πήρε το σαμάρι του και πήγε στην κυρά του.

Γουρούνια

Μην αγοράζεις γουρούνι στο σακί.
Ξέρει ο μπουρμάς ίντα είναι ο χουρμάς.
Γριά δεν είχε βάσανα και αγόραζε γουρούνι.
Καλός-καλός ο χοίρος μας κι εξέβην χαλαζιάρης.
Του χοίρου το μαλλί δε γίνεται μετάξι.
Σαπουνίζοντας γουρούνι, χάνεις χρόνο και σαπούνι.
Αυτός που ‘χασε το χοίρο του, όλο μουγκριές ακούει.
Άντρα, γουρούνι, γάιδαρο, και ποιον να πρωτοκλάψω;
Το γουρούνι το κράζουν για μαχτό και κείνο πάει για σκατό.
Λύσε δέσε το γουρούνι, μακρυσκοίνησε την κλώσα, πέρασε η μέρα.
Αδύνατο `ναι να γενεί χοίρου μαλλί μετάξι και του χωριάτη το παιδί να ‘χει αρχοντιά και τάξη.
Ψάρι μπαρμπούνι διάλεγε και γάιδαρο καμπούρη, γυναίκα ψηλοκάβαλη και χοίρο μακρυμούρη.

Πουλιά

Το θηλυκό πουλί φτιάνει τη φωλιά.
Το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται.
Κάλιο πουλί του κλαδιού παρά του κλουβιού.
Όταν λαλούν οι κόρακες, τα αηδόνια φεύγουν.
Όλα τα πουλιά μισεύουν, οι κοράκοι μόνο μένουν.
Τότε λαλούν τ’ αηδόνια όταν πάψουν τα κοράκια.
Και το πουλί ψηλά πετάει, μα στη γη θα βρει να φάει.
Προτού σκάσουν τα αυγά, άρχισε να μετράει τα πουλιά.
Κάτσε κότα μου στ’ αυγά σου για να βγούνε τα πουλιά σου.
Όλα τα πουλιά πάνε κι έρχονται, και ο σπουργίτης αναμένει.
Κατά το πουλί η φωλιά του, και κατά τον άνθρωπο το σπίτι του.

Φίδια

Μην πατάς φίδι στην ουρά.
Κι αν κελαηδάει η οχιά, δεν είναι καρδερίνα.
Αν του τη δώσεις του φιδιού, δώσ’ τη του στο κεφάλι.
Όποιος τα φίδια κυνηγά, φίδι θα τον δαγκώσει, και όποιος τον κίνδυνο αγαπά, αυτός θα τον σκοτώσει.